Een nieuw verhaal in voorbereiding, “De stamboom van de familie Tenholter uit Elten”. Tenholter is de achternaam van mijn moeder, en zijdelings kwamen sommige Tenholters al in beeld in het verhaal van “Antonia Maria Robbeson” en “Mijn opa, slachtoffer van een Brits bombardement”.

INHOUD:

 WOORD VOORAF

HOOFDSTUK 1. DE OORSPRONG VAN DE NAAM TENHOLTER.

HOOFDSTUK 2. HET DORP ELTEN.

HOOFDSTUK 3. DE EERSTE GENERATIES “TENHOLTERS”.

HOOFDSTUK 4. DE BROODBAKKER UIT ELTEN.

HOOFDSTUK 6. DE SCHOONHOVENSE TAK.

HOOFDSTUK 5. DE UTRECHTSE TAK.

HOOFDSTUK 7.

HOOFDSTUK 8.

NOTES, BRONNEN, LINKS EN BIJLAGEN.

 

WOORD VOORAF

Mijn moeder heette Joanna Tenholter, haar vader Henricus Joannes Antonius Tenholter en haar opa Jacob Tenholter. Voor mij, met genealogie als hobby,  een mooie reis door de archieven naar de oorsprong van de Tenholters, en een zoektocht waar de naam Tenholter, vroeger ook geschreven los van elkaar als Ten Holter, vandaan komt.

Op internet is al heel veel informatie te vinden, er staan 398 persoonsvermeldingen op www.openarch.nl. waarin de naam Tenholter voorkomt.  Er staan 365 persoons vermeldingen op  www.wiewaswie.nl  met de naam Tenholter.  Er zijn 72 pagina’s op  www.genealogieonline.nl  waar Tenholter in voorkomt en er zijn 684 kranten-artikelen, advertenties en familieberichten met de naam Tenholter in de Historische Kranten Collectie van de Koninklijke Bibliotheek, het makkelijkst te doorzoeken via  www.delpher.nl.

Omdat de naam veel in Gelderland voorkomt en ook vaak los van elkaar werd geschreven als ten Holter, vond ik in het Gelders archief al 642 vermeldingen met de naam Holter!

Er is een “TENHOLTER Family Site” op  www.MyHeritage.nl,  en je vind 40 Tenholters op Linkedin, 55 Tenholters op Instagram, en 102 Tenholters op Facebook.  Je zult ze niet allemaal tegenkomen in mijn verhaal over “De stamboom van de familie Tenholter uit Elten” dit in verband met de Europese Privacy wetgeving met betrekking tot het vastleggen van persoonsgegevens, omdat je dan van iedere betrokkene voor de verwerking van de gegevens toestemming nodig hebt.

De familienaam “Tenholter” sterft nog niet uit. Volgens de Nederlandse Familienamenbank, waren  er in het jaar 1947,  28 personen met de naam Tenholter in Nederland en 60 jaar later in 2007 waren het  47 personen.  En als ik nu 15 jaar later, anno 2022 door de Tenholters op Facebook scroll, denk ik dat het aantal Tenholters in Nederland, zeker de 100 is gepasseerd. Toch wel een bijzondere zeldzame naam: 100 Tenholters op 17.600.000 Nederlanders!

HOOFDSTUK 1. 

DE OORSPRONG VAN DE NAAM TENHOLTER.

De naam Tenholter komen we, als we terug gaan in de tijd, het eerst in 1755 tegen in de doopboeken van Neder-Elten, de huidige Duitse gemeente Elten, sinds 1975 stadsdeel van Emmerich am Rhein, net over de Nederlandse grens bij Zevenaar. Een Theodorus Tenholter werd gedoopt, en zijn ouders waren Theodorus Tenholter en Elisabeth Week, getuigen waren Joannes Nieman en Theodora Tenholter.

Als we verder terug zoeken in de doopboeken, komen we de naam Tenholter in Neder-Elten niet meer tegen, wel de naam Holder en Holter.  Op 18 maart 1754 werd een Joannes gedoopt, met als ouders Theodorus Holder en Elisabeth Weck, getuigen Gerardus Holder en Elisabeth Reintjes. Een grote gelijkenis in de namen van de ouders uit 1755!

We gaan nog op zoek naar het huwelijk van Theodorus Tenholter en Elisabeth Week, maar die vinden we niet in trouwboeken van Neder-Elten, ook niet onder de naam Holder of Weck en Wegh. Zo lopen we vast en komen we niet verder.  De namen Holder,  Holter, ten Holter, en ter Holter  komen we heel veel voor in deze streek, maar ook in heel Gelderland vinden we het huwelijk niet, dan maar over de grens kijken in het nabij gelegen gemeenten Emmerich, Rees,  Xanten, Wezel, Kleef,  etc.

Op genealogiedomein.nl vinden we de doop en trouwboeken van Emmerich van 1612 tot 1875, we worden door gelinkt naar FamilySearch.org maar daar zijn de bestanden alleen in te zien via het Family History Center bij de Mormoonse kerk in Amsterdam.

Dus op naar Amsterdam!           Wordt vervolgd!!

Zoeken we verder naar de betekenis van het woord Tenholter, of  Ten–Holter en Ten-Holder, vanuit het Duits vertaald betekend Holde, onschuld, helder of puur. Holte is afgeleid van Holt, wat bos of hout betekend, dus Tenholter kan betekend hebben “bij het bos”.   Maar 90 km zuidelijker van Elten ligt het dorpje Tenholt, ten zuiden van Erkelenz, in een bosrijke omgeving en de weg van Tenholt naar het centrum van Erkelenz heet de Tenholter Straße.  Zouden de eerste Tenholters hier van daan komen?

Voor het gerecht van Emmerich is op 20 oktober 1910 de naam “Ten-Holter” officieel veranderd in “Tenholter”

Ik probeer zo veel mogelijk de spelling aan te houden zoals die in de geboorte-, huwelijks-, en overlijdens-akten staat vermeld, hoewel dat soms misschien verwarring geeft, omdat je ziet dat ambtenaren ook soms fouten maken. Zoals onderstaande acte uit 1903,  de vader heet Jannes ten Holter, en de dochter bij overlijden Johanna ten Holder.

 

HOOFDSTUK 2. HET DORP ELTEN.

Elten is een deelgemeente van de stad Emmerich am Rhein in de regio Kleef en behoort tot de deelstaat Noordrijn-Westfalen. Elten heeft een oppervlakte van rond de 9 km²,  en telt 4731 inwoners, waarvan een niet onbelangrijk deel Nederlanders zijn. Het ligt aan de Rijn, niet ver van de Nederlandse grens, aan de snelweg A3 van het Ruhrgebied naar Arnhem.

De eerste gedocumenteerde vermelding stamt uit het jaar 884, toen werd het graafschap Hamaland, deel van het Karolingische Rijk, gedeeld in een noordelijk en een zuiderlijk graafschap. Onderdeel van het zuiderlijk graafschap waren onder andere Kasteel Hauberg, de Eltenberg en ook de plaats Elten. Op de Eltenberg was een kasteel gebouwd waar graaf Wichmann woonde. Het kasteel van de graaf moet flink groot geweest zijn want in het jaar 944 bezocht Koning Otto I van Duitsland en Italië met zijn entourage zijn familie.

Koning Otto I benoemde graaf Wichmann tot graaf van zuiderlijk Hamaland. Deze graaf Wichmann stichtte in het jaar 967 op de Eltenberg een adellijk vrouwenklooster waaruit het groot klooster Elten ontstond, (een klooster voor ongehuwde rijke dames, ook wel “Jufferssticht genoemd”, en de dochter van Wichmann werd de eerste moeder-overste).  Aangezien de plaats in de vroege middeleeuwen in oorkonden “Alten” genoemd werd, neemt men aan dat de naam waarschijnlijk van het latijnse  woord Altum kwam, dat hoog betekend.

De eerste kerk in Elten was waarschijnlijk een met riet bedekte houten bouwwerk. Als in de eerste helft van de 11^e eeuw een stenen bouwwerk werd gepland, zorgde Bisschop Bernulph van Utrecht ervoor dat deze Eltense St-Martinuskerk niet meer onder het klooster valt, maar onder de St-Aldegundiskerk in Emmerich. Om de bouw van de kerk te financieren bepaalde graaf Herrmann van Zutphen tussen 1051 en 1054, dat de inkomsten van de kerk van Zevenaar aan belastingen en graan zo lang naar de nieuwe kerk in Elten zouden gaan tot de kerk was afgebouwd.

Reeds in die tijd speelde de kleine plaats Elten een belangrijke rol in handel en verkeer, en de jaarlijkse Vitusmarkt in Elten werd al snel wijd en zijd beroemd. Ook door het opbloeien van het vrouwenklooster groeide Elten. Handelaren vestigden zich in grote getalen, en kooplieden namen steeds meer de weg via Elten, want Elten lag aan de oude handelsstraat van Keulen naar Amsterdam. In het midden van de 12^e eeuw was uit de kleine nederzetting bij het Vitusklooster en om het slot “Heltnon” een grotere plaats ontstaan.

Van de aartsbisschop van Keulen kregen in het jaar 1142 zes steden een privilege, en wel de plaatsen Wezel, Xanten, Rees, Emmerich, Doetinchem en Elten. Elten werd in deze oorkonde in relatie tot handel, verkeer en belastingheffing gelijk gesteld met de andere steden, maar kreeg echter geen stadsrechten. De toenmalige abdis van het klooster was stadsmeesteres, zij bezat het marktrecht en de rechtbank.

De burgers van Elten kozen twee politie wachters, die later de namen kregen van burgemeester en tweede burgemeester. Maar omdat deze burgemeesters nog niet lezen of schrijven konden, verzorgde de rechter van het klooster de schriftelijke zaken. Behalve deze twee burgemeesters, kozen de inwoners van Elten ook een burgemeestersraad, die men “Magistraat” noemde. Elten had later een eigen politie, een eigen burgerrechtbank, en zelfs een plaats van Executie. Daar was een galg op een kleine verhoging, in het ten oosten van Elten gelegen bosgebied, tegenwoordig bekend als de “Galgenberg”

In 1355 kwam het dorp bij het hertogdom Kleef. In 1412 was er in Elten al een openbare school, de leraar was door het klooster aangesteld, de leraar die ook koster was bij de St.Martinus kerk, kreeg echter geen vast loon, dat kreeg hij deels in geld en deels in natura. Hij kon hier echter niet van leven en moest hij het hebben van aalmoezen van de schoolkinderen.

Aan het begin van de 15^e eeuw had Elten een inwonertal van 5000 personen, 32 bierbrouwerijen, waar bij veel bier werd geexporteerd naar Zweden en Noorwegen, nog heden ten dagen zijn er nog vele hopvelden rond om Elten, (niet iedereen in Elten vond dit bier lekker, er werd ook veel bier van buiten Elten ingevoerd.

In het Gelders Archief zijn zo’n 140 regesten (samenvattingen van akten en oorkondes) bewaard gebleven uit de 16^e eeuw tussen de Abdis van het klooster van Elten en de Graven, later Hertogen van Gelre en Zutphen.  De regesten gingen over diverse onderwerpen, zoals:

• Vergoedingen voor door soldaten aangebrachte schade.
• Diefstal van Harnassen.
• Gevangen genomen personen.
• Het leveren van proviand voor geleverde soldaten.
• Het betalen van tol door Eltenaren te Nijmegen.
• Het verbannen van twee uit het klooster weggelopen nonnen, die ondertussen waren getrouwd.
• Over beroving van Arhemse burgers te Elten.
• Betreffende 3000 gelegerde soldaten van Alva te Elten.
• Betreffende een onderzoek naar Ketterij.
• Voor het houden van processies en het doen van gebeden voor het welslagen van het Concilie van Trente.
• Verzoek van de Koning van Engeland om soldaten te mogen monsteren in Elten.

De glorie dagen van Elten, uit de tijd dat de inwoners door het vrouwenklooster en de Vitusmarkt belangrijk waren voor de hele streek merkt men nu nog aan de Eltenaren, zij zijn zelfbewust, trots op hun dorp Elten, al zijn zij nu een stadsdeel van Emmerich geworden, zij zorgen er voor dat zij de aandacht krijgen in de stadscomités.

Zouden de we dit ook in het karakter van de “Tenholters” kunnen terug vinden?  Zelfbewustzijn, trots en voor je zelf opkomen. Ik dacht het wel, maar ik laat dit oordeel over aan de lezer!

In 1666 komt Elten in bezit van Brandenburg, 1701 wordt het dorp Pruisisch bezit.  Was het land rond Kleef voordien nog Nederlandstalig, na de Pruisische annexatie neemt de invloed van het Duits als officiële taal sterk toe.

In het jaar 1719,  waren door een grote brand, vele huizen in Elten afgebrand, maar de bevolking was de ramp snel te boven, want drie jaren later kreeg de Klosterstraat  een stenen bestrating.

Ondanks regelmatige strijd tussen de wereldlijke macht en de leiding van het vrouwenklooster op de Eltenberg, waarbij het vaak ging om benoemingen van klooster zusters, bleef het klooster tot 1802 een verzorgingsinstituut voor adelijke dames. In dat jaar bepaalde Koning Friedrich Willem III van Pruisen, dat het nu ook mogelijk moest zijn dat ook Protestante burgers zich konden vestigen in Elten, dat was voor 1802 onder het gezag van het Vitusklooster niet mogelijk geweest!

Kort daarop na de Vrede van Luneville, kwam Elten onder Fransbestuur. De wereldlijke macht kreeg meer invloed in Elten, in 1806 vervielen alle rechten die de bewoners honderden jaren onder de leiding van het Vitusklooster hadden genoten. Elten werd nu bestuurd door de Landheer van Emmerich, en viel onder de strafrechter van Wezel. Elten was nu onderdeel van het Kanton Emmerich, dat weer viel onder het Arrondissement Essen dat weer viel onder het Groothertogdom Berg.

Napoleon Bonaparte benoemde zijn zwager Joachim Murat tot Groothertog van Berg. Nadat Joachim Murat in 1809 tot koning van Napels werd bevorderd, werd Napoleons minderjarige neefje Napoleon Louis Bonaparte de nieuwe Groothertog van Berg, en dus ook Landheer van Elten.

 

In 1811 kwam door Napoleon een eind aan de abdij en de kloostergemeenschap op de Eltenberg. De abdij en de bijbehorende landerijen werden Frans staatseigendom. Misgewaden, kerkgerei, en ook de kerkschatten, werden geschenkt aan de kerk in Elten en de kerk in Bentheim. De nog aanwezige nonnen kregen een pensioen. Een 20-tal waardevolle relikwieën werden gerestaureert, en bevinden zich nu in de St.Martini kerk in Emmerich.

Niet lang duurde de franse bezetting van Elten, aangezien de veldtocht van Napoleon naar Rusland in 1812 uitliep op een verschrikkelijke nederlaag voor de Fransen, verliet Napoleon zijn leger en vluchtte in ijltempo richting Frankrijk.

Zijn vluchtweg ging ook via Elten. Daar ontmoette Napoleon een vrijwilliger van het stadsbestuur, Andreas Jansen, die perfect Frans sprak, omdat zijn moeder van Franse afkomst was. Het verhaal gaat dat Napoleon gelogeerd heeft in het huidige restaurant “ Het Oude Posthuis”.

Op 30 November 1813 werden de Fransen door Pruisische troepen uit Elten verdreven. En vanaf 5 april 1815 viel Elten onder Rheinland, door de vele oorlogshandelingen was de bevolking van Elten gezonken tot 1500 inwoners.

In 1856  werd Elten met een station aangesloten op het Nederlandse spoorwegnet, en vanaf 1865 liep ook de spoorweg van Zevenaar naar Kleef via Elten.

Tijdens de Tweede Wereld oorlog sneuvelden op de Eltenberg, de St.Vituskerk, de RK pastorie, het Kurhaus en diverse woonhuizen.

Op 23 april 1949 was Elten ter compensatie voor de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog aan Nederland toegewezen. Op die dag viel de Nederlandse politie met getrokken machinegeweren het dorp Elten binnen, met daar achter vrachtwagens, jeeps en motoren met 100 stuks douane ambtenaren. “Schwärzesten Tag für die Bewoner des Eltener Zipfels”, stond er op de voorpagina van de Rheinische Post.

Duitse straatnaamborden en brievenbussen werden door Nederlandse vervangen, De grensmarkeringen werden oranje geschilderd. Nederlandse ambtenaren trokken in het gemeentehuis, en de officiële taal werd gelijk Nederlands, en met de invoering van de gulden kregen de ongeveer 3600 inwoners van Elten een nieuwe valuta.

De bevolking van Elten had in het begin veel moeite met de Hollandse annexatie. De Eltenaren mochten hun nationaliteit behouden, maar kregen een nieuwe pas, met daarin de stempel ”Wordt als Nederlander behandeld”.

Maar Elten groeide tijdens de Hollandse bezetting uit tot een welvarend plaatsje. Duizenden Nederlanders kwamen naar het nieuwe stukje Holland toe, en het toerisme bloeide op.  We hadden tenslotte op Nederlands grondgebied een heuse berg, de 82 meter hoge Eltener Berg, Met een prachtig uitzicht in beide landen. Het totale geannexeerde gebied was ongeveer 70 km² Dit heeft geduurd tot 1 augustus 1963, toen het weer Duits werd.

BUTTERNACHT

De bewoners van Elten waren niet blij,  toen ze hoorden, dat Nederland en Duitsland na lang praten het eindelijk eens geworden waren. Duitsland zou aan oorlogsvergoedingen 280 miljoen D-mark overmaken, en Nederland zou het geannexeerde gebied op 1 augustus 1963 weer teruggeven.

Weer moest de bevolking zich omstellen, een groot deel van de Eltenaren keken met gemengde gevoelens uit naar de overgangsdatum.  Om de nieuwe Duitsers niet te benadelen stelde de finanzminister van Nordrein-Westfalen een begripvolle handhaving van de belastingregels voor. En wel in duidelijke tekst: “Wat in bezit van de Eltenaren was, behoefde, – behalve koffie, tee en sterke drank, geen belasting over worden betaald”.  Een uitnodiging om te gaan hamsteren. De Eltenaren begonnen gelijk goedkope Nederlandse producten in te slaan. Maar ook mensen van buiten Elten zagen hier winst mogelijkheden. Een goep van Nederlandse en Duitse importeuren hadden een plan uitgedacht.

De Eltenaar en stroman Eugen Heimen regelde voor de importeuren de zaken binnen Elten, hij kocht in, en liet verschillende producten, in zeer grote hoeveelheden, (tonnen) op zijn adres afleveren, en verdeelde dat onder de bewoners van Elten. Iedere dag kwam er een bode met een lerentas met geld, en blanko checks, Eugen hoefde niets voor de producten te betalen, hij moest alleen de vrachtwagen chauffeurs betalen, de helpers die de vrachtwagens  leeghaalden, en de Eltenaren die hun woningen, kelders, garages en schuren verhuurden om alle producten op te slaan.  Hoe dichter men bij de eerste augustus kwam, des te voller werd Elten.

Zelfs de pastoor deed mee, hij verhuurde een groot stuk van zijn land dicht bij de snelweg aan een expeditie bedrijf. Elten werd een groot magazijn, leegstaande huizen, een bioscoop en een danszaal, alles werd tot het plafond gevuld met producten.

Op de inkoop lijst van Eugen Heimen, stond 1860 ton boter, 1000 ton graan, 1000 ton konserven, 260 ton gevogelte, 285 ton kaas, duizenden eieren. En om de belasting op koffie te omzeilen, omschreef hij de bonen koffie als groen graan!  Het verhaal ging, dat er in Nederland geen boter meer te krijgen was.

En toen kwam ze, de nacht van 31 juli op 1 augustus, het hele dorp stond vol met volbeladen vrachtwagens. Eugen Heimen werd zenuwachtig, om middernacht kwam de politie in Elten, de overgave papieren werden ondertekend,  Elten was weer een deel van Duitsland geworden, de vrachtwagens hadden zonder een meter te rijden de invoerrechten omzeild. Maar met bussen kwamen 500 douane-ambtenaren, maar die waren volledig overbelast, hoe wil je zoveel waren controleren!

De vrachtwagen chaufeurs begonnen te toeteren, iedereen wilde zo snel mogelijk weg, de ambtenaren lieten de vrachtwagens door, van hogerhand hadden ze te horen gekregen beide ogen te sluiten. De Bundeskanzler had akkoord gegeven zei men! (volgens ingewijden zou de dochter van de bundeskanzler Konrad Adenauer in die tijd bij een transportfirma hebben gewerkt?).

Het was zo’n stormrun op het dorp geweest dat de deelstaat regering van Noordrijn-Westfalen nog 250.000 mark overmaakte naar de gemeente om het asfalt te laten repareren dat door het konvooi kapot gereden was. De vermoedelijke winst voor de importeurs bedroeg 50 tot 60 miljoen gulden.

In de jaren 1949 tot 1963 waren de Eltenaren volgens de wet Nederlanders. Ze hadden daarom recht op Nederlandse voorzieningen zoals de AOW. Vandaag de dag hebben zij die toen AOW ontvingen, daar nog steeds recht op. Jarenlang kwam er om de drie maanden een Nederlandse ambtenaar naar het gemeentehuis om de AOW uit te betalen.

Na de teruggave veranderde er veel. Het toerisme daalde en Elten viel terug op de landelijke rust, die het plaatsje in het verleden zo had gekenmerkt. MeesterJoseph Luns, secretaris-generaal van de Navo bracht in 1983 zijn vakantie door in Elten en liet zich tegenover de Eltenaren ontvallen: : “Ik was toen minister van buitenlandse zaken, maar ik heb Elten nimmer bezocht. Ik ben hier nu voor het eerst. Als ik geweten had dat het zo’n mooi stukje Nederland was, had ik het nooit teruggegeven”.

Het amt Elten bestond in 1969, naast de gemeente Elten, ook  uit de gemeenten Broghees, Hüthum en Klein-Netterden. In 1975 werd Elten een deelgemeente van Emmerich.

Heden ten dage is Elten een dorp waar inwoners van Duitse en Nederlandse origine samen een hechte gemeenschap vormen. De Nederlandse ‘grensarbeiders’ zijn vooral werkzaam in de regio Arnhem.